عملیات اچ3، که از آن به عنوان حمله به اچ-3 نیز یاد می‌شود، یکی از عملیات‌های هوایی در جنگ ایران و عراق بود. طی این عملیات فانتوم‌های نیروی هوایی ارتش ایران در تاریخ 4 آوریل 1981 (15 فروردین 1360) پایگاه هوایی الولید را در غربی ترین نقطه عراق در مرز مشترک عراق و اردن بمباران کردند و آنرا منهدم ساختند. در این عملیات بیش از 48 هواپیمای عراقی که بیشتر آنها بمب افکنهای روسی (میگ 23، سوخو 20، تییو 16، تییو 22)بودند از بین رفتند.

شرح عملیات

در تاریخ 4 آوریل، 6 فروند جنگنده اف-4 ئی و 2 فروند جنگنده اف-4 دی با کمک دو فروند هواپیمای سوخت‌رسان بوئینگ 747 و بوئینگ 707 موفق شدند از مرز هوایی سوریه با عراق وارد محدوده هوایی عراق شده و عملیات را موفقیت‌آمیز به انجام برسانند.^[2] این عملیات از لحاظ فنی یکی از پیچیده ترین عملیات‌های هوایی جهان به شمار می‌رود.

در سال 1981 منابع اطلاعاتی ایران دریافتند که نیروی هوایی عراق تعدادی از بمب‌افکن‌های خود را برای دور ماندن از حملات هواپیماهای ایرانی و جلوگیری از نابودی آ نها بر روی باند فرودگاه به یکی از پایگاههای سه گانهء اچ (اچ3 یا الولید) در دورترین نقطهء غرب این کشور منتقل ساخته‌است.

هواپیماهای ایرانی برای بمباران این پایگاه می‌بایست از مرزهای خاوری عراق وارد شده و پس از گذشتن از آسمان بغداد و بسیاری از شهرهای دیگر که تاسیسات پدافندی موثری داشتند به اچ 3 می‌رسیدند و پس از انجام عملیات دوباره از همین مسیر باز می‌گشتند. در تمام طول مسیر جدای از موشک‌های زمین به هوا و توپ‌های ضد هوایی، هواپیماهای رهگیر عراقی نیز وجود داشتند که در صورت حمله، با توجه به برتری تعداد آنها نسبت به هواپیماهای مهاجم ایرانی بدون شک ادامهء عملیات را برای هواپیماهای ایرانی غیرممکن می‌ساختند.

قرار بود 8 فانتوم، از پایگاه شکاری نوژه به فرودگاه ارومیه به پرواز درآیند. این هواپیماها باید از کوهستان‌های مرزی عراق و ترکیه و در ارتفاعی پایین پرواز می‌کردند و پس از طی مسافتی طولانی بر روی خط مرزی عراق و ترکیه خود را به اچ 3 برسانند. در تمام طول مسیر هواپیماها می‌بایست در ارتفاع پایین (20 تا 30 متری) پرواز می‌کردند تا از دید رادارهای دشمن پنهان بمانند. به علاوه باید یک بویینگ برای رساندن سوخت به فانتوم‌ها با آنان همراه می‌شد. طبق برنامه ریزی عملیات، پس از اولین نوبت سوختگیری هواپیمای مادر باید صبر می‌کردند تا فانتوم‌ها عملیاتشان را بر فراز اچ 3 انجام دهند و در راه بازگشت دوباره عملیات سوختگیری هوایی را انجام می‌داد.

روز عملیات هر هشت هواپیما در دو گروه چهار تیمی از باند فرودگاه برخاستند و از شمال شرق عراق و از فراز کوه‌های آرارات وارد منطقهء مشترک مرزی عراق و ترکیه شدند و در ارتفاع پایین بر فراز کوهستان‌های این منطقه بسمت غرب عراق حرکت کردند. در همین زمان دو فروند اف 5 جهت انحراف توجه پدافند عراق از فانتوم‌ها از پایگاه هوایی تبریز به سمت پالایشگاه کرکوک به پرواز درآمدند و در یک حمله موفق، این پالایشگاه را بمباران کردند. در جایی بسیار دورتر در فرودگاه لارناکا در قبرس یک هواپیمای بویینگ 707 متعلق به هواپیمایی ملی ایران (هما) ساعتی پیش وارد فرودگاه لارناکا شده بود و طبق برنامه‌ریزی قبلی آماده می‌شد تا بدون مسافر به تهران باز گردد. بویینگ 707 هواپیمایی ملی ایران، پس از اطلاع مسیر خود به برج مراقبت فرودگاه لارناکا از زمین برخاست و ظاهرا به سمت تهران و در واقع به سمت کوهستان‌های مرزی ترکیه و عراق حرکت کرد. هواپیمای سوخت رسان در تماس با فرودگاه های قبرس و آنکارا وانمود کرد که مسیرش را گم کرده و در حال مسیریابی مجدد است.

در ساعت مقرر تانکر سوخت‌رسان با فانتوم‌ها در همان نقطهء پیش‌بینی شده روبرو شد. فانتوم‌ها توانسته بودند با سکوت رادیویی و پرواز در ارتفاع پایین خود را از دید رادارهای عراقی پنهان دارند. ظاهرا چندین بار هواپیماها در رادارهای عراقی و ترکیه‌ای ظاهر می‌شوند اما عراقی‌ها تصور می‌کنند هواپیماها متعلق به نیروی هوایی ترکیه‌است که مشغول گشتزنی در طول مرزهایشان هستند.

در ساعت مقرر تانکر سوخت‌رسان با فانتوم‌ها در همان نقطهء پیش‌بینی شده روبرو شد. فانتوم‌ها توانسته بودند با سکوت رادیویی و پرواز در ارتفاع پایین خود را از دید رادارهای عراقی پنهان دارند. ظاهرا چندین بار هواپیماها در رادارهای عراقی و ترکیه‌ای ظاهر می‌شوند اما عراقی‌ها تصور می‌کنند هواپیماها متعلق به نیروی هوایی ترکیه‌است که مشغول گشتزنی در طول مرزهایشان هستند.

این اشتباهی بود که کنترل‌های زمینی ترکیه نیز مرتکب شدند. هر هشت هواپیما که سوختشان پس از طی مسیری طولانی در حال اتمام بود به طور منظم عملیات سوخت گیری هوایی را انجام دادند. هواپیمای بوئینگ نیز با احتیاط کامل مشغول گشت زنی در طول مسیر شد تا در بازگشت، دوباره عملیات سوخت‌رسانی به فانتوم‌ها را انجام دهد. در آن سو فانتوم‌ها در ارتفاعی پایین و در حالتی که خلبانان آن می‌توانستند کوچک ترین حرکتی را بر روی زمین با چشم غیرمسلح ببینند به سمت اچ 3 در حرکت بودند. ساعتی بعد هر هشت هواپیما ناگهان بر فراز پایگاه ظاهر شدند. پرسنل پایگاه که با توجه به دور بودنشان از مرزهای خاوری هیچ گاه تصور نمی‌کردند هدف هیچ نوع حمله‌ای قرار گیرند در ابتدا به تصور این که هواپیماها خودی هستند شروع به تکان دادن دستهایشان کردند. بر فراز پایگاه، فانتوم‌ها ارتفاعشان را افزایش دادند و پس از تقسیم شدن به دو گروه چهارتایی پایگاه را بمباران کردند. بمباران به این صورت انجام شد که در اول گروه 1 فانتوم‌ها به صورت پشت سر هم هواپیماهای عراقی را نابود ساختند و در مرحله دوم گروه 2 فانتوم‌ها شروع به بمباران پدافندهای هوایی عراق کردند، سپس آخرین فانتوم با یک گردش 180 درجه‌ای تمامی افراد مسلح و غیر مسلح و پرسنل‌های عراقی را با مسلسل از بین برد. سپس همهء آنها از محل حادثه دور شدند

در بازگشت، فانتوم‌ها باز به همان شیوهء پیشین خود را از دید رادارهای عراقی پنهان کرده و در نقطهء موعود پس از سوخت گیریِ دوباره، پرواز خود را به سمت ایران ادامه دادند. هواپیمای سوخت رسان که ماموریتش به اتمام رسیده بود با خروج از نوار مرزی عراق و ترکیه از طریق آسمان ترکیه به تهران بازگشت.

پیش از عبور فانتوم‌ها از مرز عراق دفاع ضد هوایی این کشور که متوجه هواپیماهای ایرانی شده بود به سمت آنها آتش گشود و یکی از هواپیماها مورد اصابت قرار گرفت به گونه‌ای که دیگر نمی‌توانست تا رسیدن به پایگاه به پرواز خود ادامه دهد، در جاده ای اتومبیل رو در آذربایجان غربی فرود آمد. بقیهء هواپیماها بدون هیچ آسیبی عملیات را به پایان بردند و در پایگاه نیروی هوایی فرود آمدند. در این زمان که هواپیما‌های رهگیر شکاری عراقی متوجه حملهء ایرانی‌ها شده بودند امادهء حمله از پشت سر به فانتوم‌های ایرانی شدند و پس از ورود فانتوم‌های ایرانی به ایران اف 14‌های ایرانی از جلو به هواپیما‌های ایرانی سلام کردند و با یک هجوم ترسناک تمامی رهگیر شکاری‌های عراقی را که در مرز و داخل ایران بودند نابود ساختند. در این یورش تمامی هواپیما‌های اصلی عراق توسط هواپیماهای ایرانی نابود شدند. در ابتدا، با توجه به نزدیکی اسرائیل به اردن و این که در سال 1967 نیز اسرائیلی ها فرودگاه های این کشور را بمباران کرده بودند، عراقی‌ها تصور کردند که حمله از جانب اسرائیلی‌ها صورت گرفته‌است.

تلفات ایران

این عملیات برای ایران تلفاتی در بر نداشت.

تلفات عراق

خسارات و تلفات ارتش عراق در این حمله به صورت تقریبی قابل برآورد است و حداقل تلفات این حمله بدین صورت است:

3 فروند هواپیما آنتونوف-12

1 فروند بمب‌افکن توپولف-16

5 فروند سوخو-17

4 فروند میگ-21

8 فروند میگ-23

2 فروند داسو میراژ اف‌1

4 فروند هلیکوپتر

نتایج عملیات

عراق می‌خواست برای جلوگیری از شکست حَصر آبادان و شکست در جبهه‌های جنگ با ایران از هواپیماهای استراتژیک خود برای بمباران جبهه‌های ایران استفاده کند که با حمله به اچ-3 بیش از هشتاد درصد این تجهیزات از بین رفت.